Yatay analiz bir şirketin en az iki dönemine ilişkin mali veri değerlerinin karşılaştırmalı olarak düzenlenmesi ve ilgili dönemlerdeki değişikliklerin incelenip değerlendirilmesidir.

Yatay analiz yöntemi ile şirketin ilgili dönemler içerisinde gelişim ve eksikliklerini tespit etmemize olanak sağlar. Mali tablolarının karşılaştırılması geçmişteki veriler ışığında gelecek hakkında bizi öngörü sahibi yapmaktadır.

Karşılaştırmalı tablo analizi yönteminde doğru sonuçlar alabilmek için birkaç önemli nokta bulunmaktadır. Örneğin;

• Karşılaştırılan dönem süreleri aynı uzunlukta olmalıdır. Yani 2019/Aralık mali tablolarını 2018/Aralık’a ait mali tablolarla karşılaştırabilirsiniz. 2019 yılı Aralık dönemi mali tablolarını 2018/Haziran dönemi tabloları karşılaştırırsanız doğru sonuçlar elde edemezsiniz.
• Mali tablolarda yer alan muhasebe kalemleri aynı ilkelere göre hazırlanmış olmalıdır.
• Rakamların enflasyondan arındırılması gerekmektedir.
• Aynı para birimi ile hesaplanmalıdır.

Özellikle banka kredi değerlendirmelerinde oran analizi ile birlikte karşılaştırmalı analizde etkin bir şekilde kullanılır.

 

Yatay analiz nasıl hesaplanır ve yorumlanır?

Yatay analiz (karşılaştırmalı tablolar analizi), ikiden fazla yıl için yapılıyorsa, ya başlangıç yılı baz olarak alınır veya her bir yılın öncesindeki yıl baz yıl olarak kabul edilir. Kalemler arasındaki farklar ve değişim yüzdeleri belirlenir, daha sonra bu değişimlere yol açabilecek sebepler aranır. Kalemlerdeki değişimler hesaplandıktan sonra, bu değişimlerin olumlu ya da olumsuz olarak yorumlanması gerekmektedir.

Doğanşahin A.Ş. şirketinde alınan çekler ve yurt içi satışların son üç yıl mali verileri baz alınarak alınan çekler ve yurt içi satışlarının yatay analizi yapılmıştır.

Yatay analiz hesaplamada kullanılacak formül şu şekildedir:

• Yatay Analiz Yüzdesi = [(t2 - t1) / t1] x 100 
• t1: baz yılı
• t2: bir sonraki yıl

Doğanşahin A.Ş. şirketinde 2017 yılı baz alınarak 2018 ve 2019 yılında aynı bilanço kalemindeki değişiklikleri incelediğimizde 2018 yılında alınan çeklerin %18,33 oranında arttığını 2019 yılında ise 2017 yılına göre %54,17 oranında artış gösterdiğini görmekteyiz.

2018 yılında yurt içi satışları %60 oranında artış gösterirken, 2019 yılında 2017 yılına göre %400 artış göstermiştir. Yorumlama yapılırken sadece %400 artış göstermiştir ibaresi yetersiz kalacaktır. Bu artışın yurt içi satışlarda nasıl sağlandığı, hangi müşterilerde artışın gerçekleştiği, artış yeni müşterilerle mi yoksa mevcut müşterilerde derinleşmeyle mi sağlanmış bilgilerine hakim olunması gerekmektedir.

• Karşılaştırmalı analiz yönteminde karşılaştırılan yılların ilkinde rakam yok ikincisinde rakam var ise yüzdesel değişmeye hiçbir şey ( – ) yazılmaz.
• Karşılaştırmalı analiz yönteminde karşılaştırılan yıllardan ilkinde rakam var, ikincisinde rakam yok ise yüzdesel fark her zaman ( -100 ) yazılır.
• Karşılaştırmalı analiz yönteminde karşılaştırılan yıllarda ikincisi ilk yılın iki katı ise yüzdesel değişime her zaman ( +100 ) yazılır.